Obserwując ludzi możemy nabrać wrażenia, że nastał czas melancholii, a większość z nich narzeka na stres lub depresję. Uważa się, że powodami depresji są trudne sytuacje życiowe, jednak analizując minione wieki, ludziom nigdy nie żyło się tak komfortowo. Co ciekawe ogólne oceny poziomu życia w krajach rozwiniętych są coraz lepsze, a częstotliwość występowania depresji zamiast spadać rośnie. Dlaczego zatem co raz więcej osób trafia do ośrodków leczenia depresji?
Ponieważ szacuje się, że prawie każdy przynajmniej raz w życiu cierpiał na przynajmniej łagodną depresję. W latach 60-tych XXI wieku, ludzie zapadali na depresję w wieku średnio trzydziestu lat, natomiast dziś mają piętnaście lat. Tak więc, obecnie największe ryzyko zachorowania występuje u nastolatków, aż jeden na sześciu z nich ma objawy depresji. Niestety w społeczeństwie panuje opinia, że tak młodzi ludzie nie mogą mieć depresji. Mówi się im „weź się w garść” itp. co niestety nie pomaga. W efekcie po kilku lub kilkunastu latach życia z niezdiagnozowaną depresją z czasem stan się pogarsza, może nawet dojść do prób samobójczych. Dopiero po nich otoczenie zaczyna rozumieć, że to nie są żarty, a chorzy wreszcie trafiają do ośrodka leczenia depresji.
Zatem jak rozpoznać, że ktoś ma depresję, zanim dojdzie do próby samobójczej?
Depresja objawy
Depresja daje charakterystyczne objawy, a diagnozuje się ją, gdy wystąpi przynajmniej 5 z 9-ciu poniżej opisanych objawów, które trwają powyżej 2 miesięcy:
1. nastrój depresyjny
2. osłabienie zainteresowań
3. utrata lub przyrost masy ciała nie wywołany dietą
4. bezsenność lub nadmierna senność
5. zahamowanie psychomotoryczne
6. zmęczenie lub utrata energii
7. poczucie bezwartościowości lub poczucie winy
8. spadek zdolności myślenia i koncentracji
9. powracające myśli na temat śmierci
Dodatkowym warunkiem stwierdzenia depresji jest to, że występujące symptomy nie mogą być skutkiem działania alkoholu, narkotyków czy leków np. uspokajających.
Depresja obecnie występuje tak często, że zaczęto ją traktować podobnie jak przeziębienie, a więc zaczęto na nią przepisywać leki. Sądzi się, że depresję można z powodzeniem i szybko wyleczyć za pomocą antydepresantów. Owszem, nowe antydepresanty u niektórych działają szybko, mają mało skutków ubocznych i łagodzą najcięższe objawy. Niestety u innych chorych często w ogóle nie przynoszą one poprawy.
Zatem, dlaczego u niektórych antydepresanty nie przynoszą poprawy? Co robić, żeby depresję wyleczyć?
Leczenie depresji
Żeby leczenie depresji było efektywne, powinno celować w jej przyczyny. Jednak trafienie jedną strzałą w kilka możliwych celów jest niemożliwe. Dzieje się tak dlatego, że depresja jest chorobą polietiologiczną, a więc może mieć wiele różnych przyczyn, których to jeden lekarz nie jest w stanie wyeliminować – nieważne jak bardzo by się starał. Wynika to z tego, że aby skutecznie trafić w te przyczyny potrzebna jest wiedza z kilku różnych dziedzin medycyny i psychologii, której jeden lekarz nie posiada. Tylko interdyscyplinarny zespół specjalistów ośrodka leczenia depresji składający się z lekarza psychiatry, endokrynologa oraz psychologów i psychoterapeutów z różnych nurtów np. poznawczo-behawioralnego i psychodynamicznego mogą trafnie zdiagnozować wszelkie możliwe przyczyny depresji u danego pacjenta. Dopiero po dogłębnej diagnozie z kilku różnych stron medycyny i psychologii specjaliści mogą tak dobrać metody leczenia, że będą one celować w konkretne przyczyny depresji, a te u różnych ludzi mogą być bardzo odmienne.
Zatem jakie są przyczyny depresji? Podejście biologiczne i psychologiczne określają 2 główne nurty rozważań na ten temat, dlatego łączenie tych teorii przybliża nasz ośrodek leczenia depresji do pełniejszego i skuteczniejszego leczenia tego zaburzenia. Czyli nie tylko leki, ale i psychoterapia.
Leczenie czynników biologicznych w naszym ośrodku leczenia depresji w kontekście niedoborów neuroprzekaźnikowych
Odkrycia naukowe fizjologicznych uwarunkowań depresji doprowadziły do wdrożenia skuteczniejszych metod jej leczenia. Do tych czynników zalicza się przyczyny genetyczne, neuroprzekaźnikowe i hormonalne. Badania nad bliźniętami wskazują na istnienie podstaw genetycznych, a więc posiadanie w rodzinie osoby chorej na depresję zwiększa ryzyko zachorowania. Czynników genetycznych niestety nie zmienimy, ale to właśnie z nich wynikają przyczyny neurobiologiczne, a je już możemy modyfikować. Badacze odkryli, że depresja może być skutkiem ograniczonej dostępności serotoniny i norepinefryny (noradrenaliny). Udało się zlokalizować w mózgu neurony wykorzystujące te substancje, a farmakologiczne uzupełnienie ich niedoborów przynosi poprawę nastroju. Wysoka koncentracja tych neuronów występuje w układzie limbicznym, który reguluje zachowania emocjonalne i dzięki temu odgrywa istotną rolę w występowaniu depresji.
To z tych powodów leczenie farmakologiczne depresji przy pomocy inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO), trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz inhibitorów selektywnego wtórnego wychwytu serotoniny (SSRI) jest skuteczną formą leczenia. Jednak, ponieważ są to 3 różne leki, to trafienie na ten, który pomoże zwykle zajmuje trochę czasu. Oprócz tego szukanie metodą prób i błędów może przynieść skutki uboczne. Nasz ośrodek leczenia depresji prowadzi badania poziomu tych neuroprzekaźników w celu określenia ich niedoborów, aby dzięki nim określić, który lek byłby najskuteczniejszy.
Niestety często zdarza się, że wyniki poziomów wyżej opisanych neuroprzekaźników są w normie, lub zostały przy pomocy trafionych w nie leków unormowane, a mimo to osoby je zażywające nie odczuwają poprawy. Powodem takiego stanu rzeczy może być to, że zmiany w obrębie systemu neuroprzekaźników stanową jedynie pewien procent spośród wszystkich innych możliwych przyczyn depresji. Zatem jakie jeszcze mogą być jej przyczyny?
Leczenie czynników biologicznych w naszym ośrodku leczenia depresji w kontekście niedoborów hormonalnych
Lekarz endokrynolog współpracujący z naszym ośrodkiem leczenia depresji często u osób z niedoczynnością tarczycy obserwuje cechy depresji, które ustępują po uzupełnieniu leczenia o tyroksynę. Szacuje się, że 10 - 15 % chorych na depresję to osoby z niezdiagnozowaną niedoczynnością tarczycy. Co ciekawe tyroksyna daje pozytywne efekty leczenia depresji u osób z prawidłowo funkcjonującą tarczycą, a jest im przepisywana tylko jako uzupełnienie standardowych leków antydepresyjnych.
Od strony endokrynologicznej, podobnie jest z niskim poziomem estrogenu u kobiet. Często doznają one epizodów depresji przed menstruacją, po porodzie lub w czasie menopauzy. Każda z tych sytuacji ma związek ze spadkiem poziomu tego hormonu, który zdaje się być niezbędnym do zachowania dobrego nastroju, a podniesienie go do normy powoduje zanik objawów depresyjnych. Analogicznie jest z niewystarczającą ilością testosteronu u mężczyzn. Zastrzyki lub tabletki z testosteronem likwidują u nich depresję, dzięki czemu stają się bardziej energiczni, odczuwają przyrost libido i poprawę nastroju. Jednak, aby się przekonać, które z powyższych hormonów mogą odpowiadać za depresję należy wykonać specjalistyczne badania analityczne, które nasz ośrodek leczenia depresji wykonuje.
Oprócz badania żeńskich i męskich hormonów w kierunku poszukiwania przyczyn depresji lekarze coraz częściej skupiają się na obserwacji hormonów stresu. W większości zmiany te kontrolowane są przez układ osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). U osób w głębokiej depresji zauważono wysoki poziom kortyzolu. Do jego wzrostu dochodzi w silnym stresie, wywiera on negatywny wpływ na OUN, przez co organizm staje się podatny na infekcje. Wydzielanie się kortyzolu jest też zabójcze dla komórek mózgowych w obrębie hipokampa i układu limbicznego odpowiedzialnych za uczenie się i zapamiętywanie. Tak więc stwierdzenie w badaniach zbyt wysokiego poziomu kortyzolu implikuje skuteczniejsze leczenie tak farmakologiczne, jak i psychoterapeutyczne w postaci technik radzenia sobie ze stresem w naszym ośrodku terapii depresji.
Leczenie czynników psychologicznych w naszym ośrodku leczenia depresji w kontekście psychoterapii
Kolejnych przyczyn depresji same leki przepisane przez endokrynologa czy psychiatrę niestety nie zmienią, jednak może je przepracować psychoterapeuta. Terapia psychologiczna prowadzona przez nasz ośrodek leczenia depresji skupia się na teraźniejszych relacjach społecznych pacjentów i w szczególności dotyczy ich obecnych problemów interpersonalnych. Głównym materiałem do pracy stanowią kłótnie, frustracje, niepokoje i rozczarowania, których doświadczali w domu lub pracy.
Terapia depresji zajmuje się czterema obszarami problemów: reakcjami żalu, sporami, okresami przejściowymi w pełnieniu ról i deficytem umiejętności społecznych. Przykładowo w przypadku irracjonalnego żalu u chorego na depresję, terapeuta zajmuje się nienormalnymi reakcjami, wzbudza proces żałoby i pomaga pacjentowi stworzyć nowy związek społeczny, który zastąpiłby stratę poprzednich relacji. W przypadku sporu pomaga określić kierunek, w którym zmierza zaburzony związek: czy może wymaga on renegocjacji? czy nastąpił impas? czy został on bezpowrotnie utracony? Pacjent przyswaja sobie umiejętności komunikacji, negocjacji i postawę asertywną.
Z kolei w przypadku trudności związanych ze zmianą ról społecznych np. w sytuacji przejścia na emeryturę, rozwodu lub wyprowadzki z domu rodzinnego, terapeuta nakłania pacjenta do dokonania ponownej oceny utraconej roli, wyrażenia uczuć związanych ze stratą i stworzenia nowych struktur wsparcia społecznego. W przypadku deficytu interpersonalnego terapeuta poszukuje powtarzających się wzorców zachowań w poprzednich związkach. Zachęca do wyrażania emocji. W celu przezwyciężenia permanentnych niedoskonałości widocznych w relacjach społecznych trenuje się odgrywanie konkretnych ról i wzmacnia umiejętności komunikowania.
Oprócz powyżej wymienionych obszarów w psychoterapii analizuje się wpływ wyuczonej bezradności i poczucia beznadziejności na depresję. Model ten ma charakter poznawczy i zakłada, że podstawową przyczyną depresji od strony psychologicznej jest oczekiwanie chorego, iż na pewno spotka go jakieś nieprzyjemne doświadczenie oraz że nie będzie mógł z nim nic zrobić.
Zwykle podstawową przyczyną tych deficytów poznawczych u bezradnych ludzi w depresji były różne wydarzenia, podczas których osoby utraciły nad nimi kontrolę, lub od początku nie podlegały one ich kontroli. Następstwem ich było wytworzenie się nastawienia, że także w przyszłości wystąpi brak wpływu podjętego działania na jego wynik. W efekcie przyjmują oni postawę bierną nawet w obliczu wydarzeń, które nie są tak naprawdę nieuniknione.
W następstwie wyuczonej bezradności w depresji pojawiają się zmiany nastrojów. Kiedy osoba cierpiąca na depresję, wprowadzi się w stan bezradności za sprawą niemożliwego do rozwiązania problemu, stanie się jeszcze bardziej smutna i zaniepokojona. Hipoteza wyuczonej bezradności zakłada, że deficyty depresyjne, analogiczne do deficytów wyuczonej bezradności, pojawiają się, kiedy osoba zaczyna się spodziewać niepomyślnych wydarzeń, które będą niezależne od jej reakcji.
Podczas terapii pacjenci uczą się jak zmieniać negatywne nastawienie oraz że jakakolwiek aktywność z ich strony może uchronić ich przed niekorzystnym wydarzeniem.
Terapia psychologiczna depresji pomaga bez wątpienia zapobiec nawrotom i ponownemu wystąpieniu stanów depresyjnych. Nie ma ona żadnych efektów ubocznych, a ponadto wykazano, że jest skuteczna w walce z depresją i przynosi widoczną poprawę stanu zdrowia pacjentów.
„Przez ostatnie lata przeprowadzono setki ściśle kontrolowanych badań mających potwierdzić skuteczność zarówno terapii farmakologicznych, jak i psychoterapii w leczeniu depresji. Okazało się, że w większości przypadków i większości typów depresji skuteczność leków i psychoterapii była mniej więcej jednakowa. Wiele badań nad zjawiskiem ustępowania objawów wskazuje na to, że dla wszystkich tych działań terapeutycznych umiarkowaną i znaczną poprawę obserwuje się u 60 do 75 procent pacjentów (DeRubeis, Evans, Hollon, Garvey, 1990; Fava, Grandi, Zielezny, Rafanelli, 1996; Le- winsohn, Ciarkę, 1999; Reinecke, Ryan, DuBois, 1998; Spangler, Simons, Monroe, Thase, 1997).”
Ośrodki leczenia depresji
Oddziały psychiatryczne w leczeniu depresji skupiają się wyłącznie na leczeniu farmakologicznym, natomiast prywatni psychoterapeuci na psychoterapii. Zatem ośrodki leczenia depresji jak np. nasz, łączące psychoterapię depresji z diagnostyką i leczeniem farmakologicznym mogą się pochwalić skutecznością aż u 80-90 % pacjentów.
Bibliografia: Seligman, M. E. P., Walker, E. F., Rosenhan, D. L. (2003, 2017). Psychopatologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.j.